Không gì nham hiểm và bất trị như lòng người, ai dò thấu được. Tiên tri Giêrêmia đã viết điều này hơn 2500 năm trước và bất cứ ai đấu tranh với sự phức tạp của tình yêu và các mối quan hệ nhân bản sẽ hiểu ngay những gì tiên tri nói.
Ai có thể hiểu được tâm hồn con người, được phơi ra một cách nào đó rất lạ lùng và tàn nhẫn, đôi khi chúng ta thấy đó là cách để nói lên tình yêu. Chẳng hạn nữ mục sư thần học gia người Mỹ, bà Nadia Bolz-Weber mô tả điều mà tất cả chúng ta đều có khuynh hướng: “Một cách khó tránh, khi tôi không thể làm điều xấu cho người đã làm điều xấu cho tôi, thì rốt cùng tôi lại làm điều xấu này lên những người thương tôi.” Quá đúng. Khi chúng ta bị tổn thương, hầu hết mọi bản năng trong chúng ta muốn hét lên để trả thù; nhưng hầu hết chúng ta trả đũa lại những người đã làm chúng ta bị tổn thương. Hay, có thể chúng ta cũng không biết ai làm tổn thương mình. Vì vậy cần phải đả kích ai đó, đả kích nơi mà mình thấy an toàn để làm, biết rằng những người chúng ta tin tưởng họ sẽ gánh chịu, những người chúng ta cảm thấy đủ an toàn để làm. Chúng ta tấn công họ vì biết họ không trả đũa lại. Nói cách khác, đôi khi chúng ta cần nỗi giận chống một ai đó, và vì chúng ta không thể trút cơn giận này lên đúng người hay đúng những người có trách nhiệm, chúng ta đổ trên người mà trong vô thức chúng ta tin rằng họ sẽ hứng chịu mà không phản ứng.
Nếu chúng ta là người phối ngẫu trung thành, một người bạn tin tưởng, một người cố vấn giỏi, một thừa tác vụ tốt hay chỉ là một người liêm chính đại diện cho nhà thờ hay cho một cơ quan đạo đức, thì chúng ta nên biết điều này. Nếu không thì chúng ta sẽ dễ dàng diễn giải một phần sự tức giận và trách cứ khi họ gặp mình và xem đây là trách cứ cá nhân chứ không phải sự thật của việc này. Khi có ai yêu thương chúng ta, họ giận chúng ta, thì chúng ta khó để nhận ra và chấp nhận mình có thể là đối tượng của sự tức giận đó dù mình không phải là nguyên do nhưng đúng hơn mình là nơi duy nhất mà người đó có thể trút cơn giận, họ không sợ bị trả thù và thấm đòn cay đắng. Nếu bạn không hiểu năng động tình yêu có vai trò ở đây, thì chắc chắn bạn sẽ xem trách cứ này là nhắm vào cá nhân bạn, bạn sẽ đau lòng, buồn vì bị trách cứ bất công và khó để chịu đựng với tình thương mà thường tình yêu này được đòi hỏi một cách vô thức.
Nhưng điều này có thể rất khó để chấp nhận ngay cả nhiều khi chúng ta hiểu vì sao nó xảy ra. Loại tình yêu này đòi hỏi một tình yêu siêu phàm. Chẳng hạn, là kitô hữu, chúng ta đặc biệt kính mến Đức Mẹ, vì chúng ta hình dung Mẹ đau đớn như thế nào khi đứng dưới chân thập giá, nhìn con mình trong sự nhân lành và vô tội đã chịu bất công một cách hung bạo. Không có cách nào để giảm nỗi đau Mẹ cảm nhận lúc đó, cảm thấy bất lực như Mẹ trong hoàn cảnh bất công khủng khiếp này, Mẹ được an ủi vì biết con mình yêu thương mình vô cùng. Nỗi đau của Mẹ sẽ rất lớn, cũng như nỗi đau của bất cứ người mẹ nào trong hoàn cảnh này, nhưng nỗi đau của Mẹ có một cái gì “sạch” (tôi dám dùng diễn tả này). Mẹ hoàn toàn thương cảm và cởi mở với con mình, biết rằng tình của con dành cho mình cho phép mình cảm nhận những gì mình cảm nhận.
Nhưng nhiều người mẹ yêu thương, người cha yêu thương, người phối ngẫu trung thành hay người bạn tin tưởng mà quả tim họ bị tan vỡ vì sự tức giận và trách cứ nhắm vào họ bởi người mà họ yêu thương và họ trung thành. Làm thế nào để họ không cảm thấy bị buộc tội, có trách nhiệm trên sự đóng đinh cay đắng mà họ phải chịu? Nỗi đau của họ sẽ không “sạch.” Thật ra những gì họ cảm nhận thì nhiều hơn những gì Chúa Giêsu cảm nhận trên thập giá, cả với Mẹ của Ngài cảm nhận khi chứng kiến cảnh này. Họ sống giống như Thánh Phaolô nói trong thư thứ hai ngài gởi cho tín hữu Côrintô khi ngài nói, dù vô tội, Chúa Giêsu cũng trở nên người có tội. Diễn đạt này, trừ phi ta đọc cho chuẩn, có thể đây là một trong những dòng khủng khiếp nhất Thánh Kinh. Dù vậy, hiểu trong năng động của tình yêu, thì nó làm nổi bật tình yêu thật sự có ý nghĩa vượt ngoài các chuyện cổ tích. Tình yêu là thấm đòn bất công trong sự thông hiểu, thấu cảm chỉ với một ý nghĩ trong đầu là làm tốt cho người khác.
Dĩ nhiên đôi khi sự tức giận nhắm vào chúng ta của những người chúng ta yêu thương được biện minh và cho rằng do chúng ta phản bội, tội lỗi, phá vỡ lòng tin. Đôi khi các trách cứ giận dữ nhắm vào chúng ta cũng do chính lỗi của chúng ta. Trong trường hợp này, những gì người buộc tội bắt chúng ta thấm đòn mang một ý nghĩa rất khác. Thêm nữa chúng ta phải biết, chúng ta cũng làm như vậy với người khác. Khi chúng ta bị tổn thương và chúng ta không thể điều hướng nỗi giận và buộc tội của mình chống những người làm mình tổn thương, thì khi đó giống như mục sư Nadia Bolz-Weber chia sẻ một cách trung thực, cuối cùng chúng ta thường đổ lên người mà chúng ta yêu thương nhất.
Tình yêu có nhiều cách thức, có cách nồng ấm, dễ thương, trìu mến nhưng cũng có một vài cách theo kiểu buộc tội, cay đắng và giận dữ. Đúng, đôi khi chúng ta có những cách kỳ lạ và bất bình thường để diễn tả tình yêu và lòng tin tưởng của chúng ta. Ai có thể hiểu được quả tim quanh co của chúng ta!