Trong bộ phim “Bệnh nhân người Anh” (The English Patient) có một cảnh thật xúc động.
Một nhóm người đến từ nhiều quốc gia khác nhau, vì hoàn cảnh chiến tranh, bị dồn về sống tạm trong một biệt thự bỏ hoang ở nước Ý sau chiến tranh. Trong số họ có một cô y tá trẻ đang chăm sóc một phi công người Anh bị bỏng nặng sau một vụ rơi máy bay, và một chàng trai châu Á trẻ tuổi có nhiệm vụ tìm kiếm và tháo gỡ bom mìn còn sót lại. Cô y tá và chàng trai trở nên thân thiết, và một ngày kia, anh nói rằng mình có một điều bất ngờ đặc biệt dành cho cô.

Anh dẫn cô đến một ngôi nhà thờ cổ bỏ hoang, nơi anh đã sắp xếp sẵn một hệ thống dây ròng rọc để đưa cô lên trần nhà, ẩn mình trong bóng tối là những bức khảm tuyệt đẹp, những tác phẩm nghệ thuật huy hoàng không thể nhìn thấy từ mặt đất. Anh đưa cô một ngọn đèn pin, rồi nhẹ nhàng kéo dây, đưa cô bay lên cao như thiên thần có cánh, lơ lửng giữa không trung, để có thể dùng ánh sáng soi chiếu và chiêm ngắm vẻ đẹp ẩn khuất trong bóng tối.

Đối với cô, đó là một trải nghiệm choáng ngợp và đầy hân hoan: cảm giác được bay, được ngắm nhìn vẻ đẹp lạ lùng cùng một lúc. Khi được hạ xuống lại, cô đỏ mặt vì xúc động, tràn ngập niềm vui và biết ơn, cô ôm lấy mặt chàng trai và hôn liên tục, vừa cười vừa nói: “Cảm ơn anh! Cảm ơn anh! Cảm ơn anh vì đã cho tôi thấy điều tuyệt vời này!”
Từ nét mặt cô, người ta có thể thấy cô đang nói hai lời cảm ơn: “Cảm ơn anh vì đã cho tôi thấy một điều mà tự tôi không bao giờ có thể tìm đến được.” “Và cảm ơn anh vì đã tin tưởng tôi — tin rằng tôi có thể hiểu được, có thể cảm nhận được vẻ đẹp ấy.”
Bài học ở đây là gì?

Giáo Hội cũng được mời gọi làm cho thế giới điều mà chàng trai ấy đã làm cho người bạn y tá: Chỉ cho nhân loại thấy nơi nào ẩn giấu vẻ đẹp mà họ không tự mình tìm thấy, vẻ đẹp bị che khuất trong bóng tối. Và tin tưởng rằng con người có khả năng cảm nhận được, sẽ hiểu và biết trân trọng kho tàng ấy.

Giáo Hội có thể tìm thấy vẻ đẹp ấy ở đâu? Trong kho tàng phong phú của chính lịch sử mình. Trong thiên nhiên, nghệ thuật, khoa học. Trong trẻ em, trong sức sống của tuổi trẻ, và trong sự khôn ngoan của người già. Khắp nơi đều có những viên ngọc của vẻ đẹp đang ẩn mình. Sứ mạng của Giáo Hội là chỉ cho thế giới thấy những điều ấy.
Vì sao?

Vì cái đẹp có sức lay động và biến đổi linh hồn. Cái đẹp gợi lên lòng biết ơn và sự kinh ngạc, điều mà ít điều gì khác có thể làm được. Khổng Tử đã hiểu điều này, nên ông nói rằng: “Cái đẹp là người thầy vĩ đại nhất.” Triết lý giáo dục của ông đặt nền trên cái đẹp, vì con người có thể nghi ngờ hầu hết mọi thứ — nhưng không thể nghi ngờ cái đẹp.
Tại sao cái đẹp không thể bị nghi ngờ?

Bởi vì cái đẹp là thuộc tính của Thiên Chúa. Triết học và thần học Kitô giáo cổ điển dạy rằng Thiên Chúa có bốn thuộc tính siêu việt: Duy Nhất – Toàn Chân – Toàn Thiện – và Toàn Mỹ. Nếu điều đó đúng, thì: Khi ta được chạm đến bởi cái đẹp, là ta được chạm đến Thiên Chúa; Khi ta chiêm ngưỡng vẻ đẹp, là ta đang chiêm ngưỡng Thiên Chúa; Khi ta được cho thấy vẻ đẹp ẩn giấu, là ta được cho thấy Thiên Chúa ẩn giấu; Khi ta kinh ngạc trước cái đẹp, là ta kinh ngạc trước Thiên Chúa; Và khi ta cảm thấy lòng mình rung động vì cái đẹp, là ta đang cảm thấy nỗi “nhớ nhà” hướng về Thiên Đàng.
Thần học gia Hans Urs von Balthasar từng nói rằng: “Cái đẹp là một yếu tố cốt lõi trong cách Thiên Chúa nói với con người, và cũng phải là cách mà con người nói về Thiên Chúa với thế giới.”

Tuy nhiên, ta cũng không nên ngây thơ. Cái đẹp không phải lúc nào cũng “đẹp” theo tiêu chuẩn phổ thông. Đúng là ta nhìn thấy cái đẹp trong màu sắc huy hoàng của hoàng hôn, trong nụ cười thơ ngây của một đứa trẻ, hay trong sự hoàn hảo của bức tượng Michelangelo; nhưng cái đẹp cũng hiện diện trong những nếp nhăn của một cụ già, và trong nụ cười móm mém không răng của một ông lão. Thiên Chúa nói với ta qua cái đẹp, và chúng ta cũng phải nói với thế giới bằng cái đẹp ấy. Và hơn hết, ta cần tin tưởng rằng con người có khả năng cảm nhận và hiểu được, như cô y tá trong The English Patient — sẽ biết trân trọng điều được cho thấy.

Dostoevsky đã viết một câu nổi tiếng (thường được Dorothy Day trích lại): “Thế giới sẽ được cứu nhờ cái đẹp.” Lý luận ấy là gì? Làm sao cái đẹp có thể chữa lành những tội lỗi và vết thương của nhân loại? Đây là “phép tính” của Dostoevsky: Trước sự tàn bạo, cần có lòng nhân hậu. Trước sự giả dối và cuồng tín, cần có chân lý. Trước cay đắng và lời nguyền rủa, cần có ân cần và chúc lành. Trước hận thù và giết chóc, cần có tình yêu và tha thứ. Trước sự quen thuộc đến mức khinh thường, cần có niềm kinh ngạc và sự ngưỡng mộ. Và trước sự xấu xí, tục tĩu lan tràn khắp thế giới và các bản tin buổi tối, cần có CÁI ĐẸP.

Vì cái đẹp – chính là hình bóng của Thiên Chúa. Và khi con người còn biết rung động, còn biết kinh ngạc trước cái đẹp, thì vẫn còn hy vọng cho thế giới này được cứu chuộc.