Theo một nghĩa nào đó, chúng ta có thể nói rằng Kitô giáo đã “khai sinh” ra tôn giáo theo nghĩa hiện đại, bởi trước Kitô giáo, các cộng đồng đức tin phần lớn dựa trên sắc tộc và bộ tộc. Đức Giêsu đã định nghĩa một gia đình đức tin theo cách khác: không phải lòng mẹ sinh ra ta, nhưng là lòng dạ mà ta được tái sinh từ đó mới định nghĩa gia đình của ta. Đối với Đức Giêsu, gia đình đích thực không đặt nền trên huyết thống, sắc tộc hay quốc gia, nhưng được đặt nền trên đức tin.

Vậy Đức Giêsu dạy điều này ở đâu? Chủ đề ấy hầu như hiện diện khắp nơi trong giáo huấn của Người, nhưng được diễn tả cách tỏ tường qua nhiều lần Người xác định mối tương quan của Người với chính mẹ mình và vị trí của Mẹ trong cộng đoàn đức tin.

Có nhiều đoạn trong Tin Mừng cho thấy Đức Giêsu dường như giữ khoảng cách với chính Mẹ Người. Chẳng hạn, trong một sự kiện, có người đến thưa: “Có mẹ và anh em Thầy đang đứng ngoài kia muốn gặp Thầy.” Nhưng Đức Giêsu đáp: “Ai là mẹ Ta? Ai là anh em Ta?” Rồi Người chỉ vào các môn đệ và nói: “Đây là mẹ Ta và anh em Ta.”

Một lần khác, khi Người đang giảng dạy, có một phụ nữ kêu lên: “Phúc thay người mẹ đã cưu mang và cho Thầy bú mớm!” Nhưng Đức Giêsu đáp lại: “Đúng hơn, phúc thay kẻ lắng nghe và tuân giữ lời Thiên Chúa.”

Ta có thể diễn lại cuộc đối thoại ấy như sau: Một phụ nữ trong đám đông xúc động trước lời giảng của Đức Giêsu và kêu lên: “Hẳn Mẹ Thầy là một người tuyệt vời lắm!” Đức Giêsu đáp: “Đúng vậy, Mẹ Ta tuyệt vời, còn tuyệt vời hơn bà nghĩ. Tất cả các bà mẹ đều tuyệt vời trong phương diện làm mẹ. Nhưng Mẹ Ta còn tuyệt vời hơn trong đức tin!”

Thoạt nhìn, những sự kiện ấy có thể gây nhầm lẫn, vì dường như Đức Giêsu đang tách xa chính mẹ Người. Nhưng không phải như vậy. Người đang tái định nghĩa tương quan của mình với Mẹ theo một cách thức nâng Mẹ lên một vị thế khác (và cao trọng hơn): “Phúc thay kẻ lắng nghe và tuân giữ lời Thiên Chúa.” Tin Mừng cho thấy rõ rằng chính Maria là người đầu tiên thực sự làm điều ấy. Đức tin của Mẹ khi thưa “xin xảy ra cho con như lời Sứ Thần nói” mới là điều làm Mẹ trở nên đặc biệt hơn cả yếu tố sinh học.

Trong các sách Tin Mừng, Đức Maria có vị thế đặc biệt trong cộng đoàn tông đồ, không phải trước hết vì Mẹ là mẹ ruột của Đức Giêsu, nhưng vì Mẹ là người đầu tiên thực sự lắng nghe và tuân giữ lời Thiên Chúa. Đức tin của Mẹ Maria, hơn là huyết thống, mới mang lại cho Mẹ địa vị đặc biệt.

Hơn nữa, qua những câu trả lời này, Đức Giêsu đang tái định nghĩa căn bản về một gia đình đích thực: đức tin hơn là huyết thống xác định ai là mẹ, là anh chị em của ta. Gia đình đích thực không đặt nền trên huyết thống nhưng trên đức tin. Đối với Kitô hữu, không phải lòng mẹ sinh ra ta, nhưng là lòng dạ mà ta được tái sinh từ đó mới định nghĩa gia đình của chúng ta. Gia đình thật sự không còn dựa trên sắc tộc, huyết thống, bộ tộc hay quốc gia. Không điều gì trong số đó làm chúng ta trở nên anh chị em của nhau theo nghĩa sâu xa nhất của từ “gia đình”.

Có những thách thức sâu rộng phát sinh từ điều này, những thách thức mà chúng ta luôn có xu hướng phớt lờ. Nói cách đơn giản, chúng ta luôn phản đối việc định nghĩa gia đình theo chiều rộng này. Bản tính con người thúc đẩy chúng ta gắn gia đình đức tin với gia đình huyết thống, sắc tộc, quốc gia, giáo phái hay ý thức hệ của riêng mình, và như thế vô tình biến Thiên Chúa thành vị Thiên Chúa bộ tộc, quốc gia, giáo phái hay ý thức hệ của chúng ta. Điều này không chỉ tạo ra một quan niệm sai lầm về gia đình mà còn dẫn đến một quan niệm sai lầm về Thiên Chúa. Như Nikos Kazantzakis nói, khi ta làm vậy, “lòng Thiên Chúa trở thành một khu ổ chuột.”

“Ai là mẹ Ta? Ai là anh chị em Ta?” Ai là gia đình thật sự của tôi?

Khi trả lời câu hỏi ấy, đức tin phải vượt lên trên mọi quy chiếu về huyết thống, sắc tộc, quốc tịch, giáo phái hay ý thức hệ. Những ai lắng nghe và tuân giữ lời Thiên Chúa thì họ là “mẹ, anh, chị, em” của chúng ta.

Việc Đức Giêsu tái định nghĩa gia đình, theo tôi, là một thách đố rất cần thiết cho thời đại hôm nay – khi chúng ta ngày càng tách biệt nhau bằng những khác biệt về ý thức hệ, quốc gia, sắc tộc, và định nghĩa gia đình theo cách rất khác với Đức Giêsu. Việc đồng nhất gia đình đức tin với gia đình huyết thống, sắc tộc, quốc gia, giáo phái hay ý thức hệ chính là nền tảng của chủ nghĩa dân tộc Kitô giáo và các loại chủ nghĩa bộ tộc khác vốn tìm cách khoác lên mình danh nghĩa Đức Giêsu và Tin Mừng. Những quan niệm ấy, dù có thể chân thành, nhưng sai lạc và trong nhiều phương diện trái ngược với Đức Giêsu và Tin Mừng. Trong Đức Kitô, như Kinh Thánh khẳng định, tất cả chúng ta đều được chịu phép rửa để trở nên một thân thể, dù là Do Thái hay Hy Lạp, nô lệ hay tự do, và tất cả đều được uống cùng một Thần Khí. Trong gia đình đức tin, không còn Johnson hay Rolheiser, người Mỹ hay người Mexico, người Anh hay người Pháp, người da trắng hay da màu, người cấp tiến hay bảo thủ. Gia đình thật của chúng ta – gia đình trong Đức Kitô – vượt trên tất cả những điều đó, và dù chúng ta vẫn có bổn phận trung thành với gia đình huyết thống, với giáo phái và quốc gia, Đức Kitô cũng mời gọi chúng ta vượt trên những giới hạn ấy.